Pistoia: co zobaczyć w mieście?

skok do średniowiecza – całodniowa wycieczka z Florencji

Planujesz właśnie wakacje w Toskanii i zastanawiasz się, gdzie pojechać i co zobaczyć? Nie martw się, w tym regionie nie sposób się nudzić! Na każdym rogu znajdziecie ciekawe miejsca i nowe zakątki do odkrycia. Po Sienie i Lukce tym razem zabiorę Was na wycieczkę po Pistoi. Jeśli kochacie średniowiecze, intymną atmosferę, brak tłumów i pyszne jedzenie, to Pistoia Was po prostu zachwyci!

Jak dojechać do Pistoi?

Pistoia jest położona w północnej Toskanii, u stóp Apeninów. Miasto jest bardzo dobrze połączone linią kolejową z Florencją, Lukką, Viareggio i Pizą. Możecie dojechać do Pistoi pociągiem. Podróż z Florencji trwa 30 minut a bilet kosztuje 4,70 €. Możecie sprawdzić rozkład jazdy oraz kupić bilety na stronie internetowej Trenitalia.

Jeśli podróżujecie samochodem, możecie dojechać do Pistoi autostradą A11 Firenze-mare. Auto możecie zostawić na parkingu Pertini. Pamiętajcie, żeby parkować jedynie na miejscach oznaczonych niebieskimi paskami. Parkowanie musicie opłacić w parkometrze.

Średniowiecze w Pistoi

Pistoia jest jedną ze średniowiecznych pereł Toskanii. Jak wiele toskańskich miast, także Pistoia była zamieszkana już w epoce Etrusków a następnie zdominowana przez starożytnych Rzymian. Po okresie spowolnienia, będącym konsekwencją upadku Zachodniego Cesarstwa Rzymskiego, Pistoia zaczęła się dynamicznie rozwijać od X wieku.

Piazza della Sala, Pistoia
Piazza della Sala to jeden z najważniejszych placów w Pistoi. Tutaj znajdziecie mnóstwo lokalnych knajpek, w których możecie zatrzymać się na obiad.

W 1117 roku statusy miejskie ogłosiły niezależność gminy miejskiej Pistoi, już wtedy jednak miasto musiało mierzyć się z Florencją, która bardzo wcześnie zaczęła walczyć o dominację w północnej części regionu. Florencja zdominowała Pistoię już w 1267 roku. Zależność miasta od silniejszego sąsiada utrwaliła się w XIV wieku a między Pistoią a Florencją dochodziło do ciągłych starć i konfliktów. Dominacja Florencji potwierdzona została ostatecznie utworzeniem w XVI wieku Księstwa Toskanii, na którego tronie zasiadła rodzina Medyceuszy.

Pistoia i średniowieczne pielgrzymowanie

Około 1140 roku Pistoia otrzymała cenny dar: relikwię Świętego Jakuba, podarowaną miastu przez Arcybiskupa Diega Gelmíreza di Compostella. Dzięki temu podarunkowi Pistoia stała się ważnym ośrodkiem kultu Świętego Jakuba i, podobnie jak pobliska Lukka, zaczęła przyciągać rzesze pielgrzymów.

Pielgrzymki były niezwykle ważnym składnikiem europejskiej kultury w XIII i XIV wieku. Trzy najważniejsze szlaki pielgrzymie prowadziły do Jerozolimy i grobu Chrystusa, do Rzymu i grobu Świętego Piotra oraz do Santiago de Compostella. Tam, wedle legendy, uczniowie Jezusa pochowali ciało Świętego Jakuba, jednego z dwunastu Apostołów, zabitego w Judei przez Heroda Agrippę w 44 roku.

Wyobraźcie sobie, z czym mogła się wiązać w średniowieczu tak daleka podróż. Większość pielgrzymów podróżowała pieszo. Tylko arystokracja i bogaty patrycjat mógł pozwolić sobie na konia. W czasie pielgrzymki podróżni przemierzali obce kraje, stykając się z wieloma językami, z odmienną kuchnią, klimatem i naturą. Podróż do Jerozolimy była wyjątkowo długa i niebezpieczna a jej częścią była bardzo ryzykowna podróż morska. Jednocześnie pielgrzymka do Jerozolimy dała Europejczykom możliwość bezpośredniego zetknięcia się z kulturą muzułmańską.   

Pielgrzymki były okazją do wzbogacenia własnego bagażu kulturowego nie tylko dla tych, którzy na nie wyruszyli. Po powrocie do domów pielgrzymi stawiali się “żywymi książkami” i dzielili się z lokalnymi wspólnotami niekończącymi się opowieściami o odległych krainach, egzotycznych zwierzętach, ludziach i ich tradycjach. Początkowo historie te krążyły w formie ustnej. Później były także spisywane w relacjach z podróży. Pielgrzymki wzmocniły wymianę międzykulturową między krajami Europy  a także przyczyniły się do zwiększenia świadomości Europejczyków co do różnorodności kultur w odległych zakątkach kontynentu.

Pistoia wraz ze swoimi relikwiami Świętego Jakuba stała się kolejnym ważnym dla pielgrzymów ośrodkiem. Dzięki bliskości Lukki, a przez to niedalekiej odległości do Via Francigena, głównego szlaku pielgrzymiego do Rzymu, do Pistoi zaczęli napływać ludzie, pieniądze i bogactwo.

Katedra Świętego Zenona i ołtarz Świętego Jakuba

Cenna relikwia Świętego Jakuba od zawsze czczona była w Katedrze w Pistoi zadedykowanej Świętemu Zenonowi. Pierwsze dokumenty wspominające istnienie tego kościoła pochodzą z 923 roku. Obecność cennej relikwii stała się okazją do przebudowy katedry, która między XII a XIII wiekiem została odnowiona w stylu romańskim, inspirującym się architekturą Pizy.

Cattedrale di San Giacomo, Pistoia.
Katedra Świętego Zenona, Pistoia.

Najcenniejszym zabytkiem katedry jest srebrny ołtarz Świętego Jakuba, symbol bogactwa miasta oraz wagi kultu apostolskiego w Pistoi. Ołtarz ten początkowo znajdował się w Katedrze wewnątrz Kaplicy Świętego Jakuba. Pierwsza część dekoracji z przedstawieniem Marii i Apostołów została zamówiona w 1287 roku.

W czasie karnawału 1293 roku, należący do fakcji Czarnych Gwelfów Vanni Fucci włamał się do katedry wraz z bandą rzezimieszków i okradł zakrystię oraz kaplicę Świętego Jakuba, niszcząc srebrny ołtarz.

Altare di San Zeno, Pistoia.
Ołtarz Świętego Jakuba, 1287-1457, Katedra w Pistoi, foto: Sailko.

Naruszenie świętości Katedry było czynem tak brutalnym, że o wydarzeniu tym wiele mówiono.  Sława Vanniego Fucciego zaprowadziła go bezpośrednio do Piekła Dantego, w którym poeta umieścił go pośród innych złodziei. Dante wyobraził sobie prawdziwie piekielną karę za naruszenie dóbr katedry. Vanni znajdował się w dole pełnym węży. Węże wiązały ręce dusz, uderzały je w kark. Dusze paliły się w ogniu, zamieniały w popiół po czym powstawały na nowo a ich cierpienia zaczynały się od początku. Vanni zapytany Dantego o to, kim jest, odpowiedział:

„Z Toskany jestem; dni to świeże,
Jako popadłem w okropne parowy.

Tam nie jak człowiek żyłem, ale zwierzę,
Rówien mułowi; jam jest Vanni Fucci,
Bydlę; Pistoja godne moje leże”.

[…]

„Zaiste, bardziej ból mną tutaj miota,
Że w nędzy tego widzisz mię momentu,
Niż tam na ziemi, w odjęciu żywota.

Skoro wymagasz, wyznam aż do szczętu,
Skąd duch mój głębiej, niźliś czekał, leży:
Jam był złodziejem kościelnego sprzętu

[…].

Przynajmniej w poezji Vanni został surowo ukarany za kradzież i zniszczenia w Pistoi. Po tym dramatycznym wydarzeniu ołtarz Świętego Jakuba został powiększony i prace dekoracyjne zaczęły się na nowo. Płaskorzeźby dekorujące ołtarz opowiadają historie Starego i Nowego Testamentu oraz historie życia Świętego Jakuba. W centrum możecie podziwiać figurę Świętego na tronie, rzeźbę autorstwa Giglia Pisana wykonaną między 1349 a 1353 rokiem.

Verrocchio, Monument for Fonteguerri,, PIstoia
Andrea del Verrocchio i Gaetano Masoni, Nagrobek Niccolò Fonteguerriego, 1477-XVIII wiek, Katedra w Pistoi.

Ołtarz Świętego Jakuba to nie jedyny skarb przechowywany w Katedrze. W kościele znajdziecie także malowany krucyfiks autorstwa Coppa di Marcovaldo oraz, w lewej nawie, blisko portalu wejściowego, możecie podziwiać nagrobek ku czci Niccolò Fonteguerriego, zamówiony u Verrocchia w 1477 roku a dokońcozny w XVIII wieku przez Gaetana Masoniego.

Baptysterium

Baptysterium w Pistoi zadedykowane jest Świętemu Janowi Chrzcicielowi. Jego budowa zaczęła się w 1337 roku. Świątynia stanęła w miejscu kościoła Santa Maria in Corte. Ośmioboczna struktura odwołuje się do formy Baptysterium we Florencji, a dekoracja zewnętrzna wykonana z białego i zielonego marmuru ze zwieńczeniem w formie ślepych arkad przywodzi na myśl Baptysterium w Pizie.   

Baptismal font in the Baptistery in Pistoia.
Chrzcielnica w baptysterium w Pistoi.

Wewnątrz świątyni zobaczycie chrzcielnicę z XIV wieku, która wiele Wam powie o tym, jak odbywał się średniowieczny rytuał chrztu. Dorosłych chrzczono poprzez zanurzenie całego ciała. We wnętrzu chrzcielnicy zobaczycie marmurowe ławki, na których siadali katechumeni w czasie chrztu. W rogach marmurowej ramy chrzcielnicy zobaczycie także okrągłe otwory, które służyły do chrztu dzieci. Dzieci zanurzano pionowo w wodzie, aby uniknąć ryzyka podtopienia.

San Giovanni Fuoricivitas

Dosłownie kilka kroków od Piazza Duomo znajduje się średniowieczny kościół San Giovanni Fuoricivitas. Marmurowa dekoracja zewnętrzna w białe i zielone pasy sprawia, że jest to jeden z najbardziej ikonicznych zabytków Pistoi. Fundacja świątyni sięga epoki Longobardów, ale budowa współcześnie stojącego kościoła rozpoczęła się w XI wieku.

San Giovanni Fuoricivitas, Pistoia
San Giovanni Fuoricivitas, Pistoia.

Warto wejść do świątyni, ponieważ w środku możecie podziwiać przepiękną ambonę, wyrzeźbioną w 1270 roku przez Guglielma z Pizy. Prostokątna struktura ambony podtrzymywana jest przez kolumny, wsparte na na plecach lwów. Płaskorzeźby dekorujące pulpit przedstawiają historie Nowego Testamentu: Zwiastowanie, Wizytację, Narodziny Chrystusa i Pokłon Trzech Króli, Umycie stóp, Ukrzyżowanie, Złożenie do grobu, Zejście do Piekieł, Wniebowstąpienie, Zesłanie Ducha Świętego i Zaśnięcie Najświętszej Marii Panny. Kompozycje są raczej statyczne, ale relief jest bardzo głęboki, co wzmacnia przekaz.

Guglielmo, Pulpito, San Giovanni Fuoricivitas, Pistoia.
Guglielmo da Pisa, Ambona, 1270, marmur, San Giovanni Fuoricivitas.

W kościele możecie podziwiać także chrzcielnicę wyrzeźbioną przez Giovanniego Pisano oraz Wizytację wykonaną w technice szklonej terakoty przez Lucę della Robbia w 1445 roku.

Sant’Andrea

Kontynuując spacer na północ od Piazza Duomo natkniecie się na romański kościół Sant’Andrea. Ufundowany prawdopodobnie w VIII wieku, kościół jest jednym z najważniejszych zabytków średniowiecza w Pistoi. Rzeźbiarska dekoracja dwunastowiecznej fasady podkreśla związki Pistoi ze światem pielgrzymów.

Sant'Andrea, Pistoia.
Sant’Andrea, Pistoia.

Dekoracja portalu zawiera płaskorzeźbę przedstwiającą podróż Trzech Króli, ich spotkanie z Piłatem oraz adorację dzieciątka.

W wiekach średnich opowieść o podróży mędrców ze wschodu, którzy przemierzyli kontynenty, aby pokłonić się nowonarodzonemu królowi fascynowała i pociągała publikę. Karmiła ona wyobraźnię i wzmacniała mit pielgrzymowania. Płaskorzeźba z historią Trzech Króli została wyrzeźbiona w warsztacie dwóch braci, rzeźbiarzy, Gruamonta i Adeodata w 1166 roku.

Gruamonte, Adeodato, Adoration of the Magi, 1166, Sant'Andrea, Pistoia.
Gruamonte, Adeodato, Historie Trzech Króli, 1166, marmur, Sant’Andrea, Pistoia.

Wewnątrz kościoła możecie podziwiać przepiękny pulpit wyrzeźbiony między 1298 a 1301 rokiem przez Giovanniego Pisano. Podobnie jak w pulpicie Guglielma z Pizy, także tutaj struktura ambony podtrzymywana jest przez kolumny wsparte na plecach lwów. Płaskorzeźby przedstawiają sceny z Nowego Testamentu: Zwiastowanie i Narodzenie Chrystusa, Pokłon Trzech Króli, Anioł ukazuje się Józefowi, Rzeź niewiniątek, Ukrzyżowanie, Sąd Ostateczny.

Giovanni Pisano, Pulpit, Sant'Andrea, Pistoia.
Giovanni Pisano, Ambona, 1298-1301, marmur, Sant’Andrea, Pistoia.

W swoich kompozycjach Pisano przedstawił wydarzenia tak, aby jak najsilniej wpłynąć na emocje widza. Jeśli spojrzycie na scenę Rzezi niewiniątek, zobaczycie matki walczące z żołnierzami próbującymi zabić ich dzieci. Ich twarze są wykrzywione w bólu i desperacji. Relief jest bardzo głęboki, dzięki czemu figury stają prawie trójwymiarowe. Ambona Pisana jest jednym z arcydzieł gotyku w Toskanii.

W kościele możecie także podziwiać dwa drewniane krucyfiksy Giovanniego Pisano (do 8 maja 2022 będą wystawione w Pałacu Biskupim na wystawie Medioevo a Pistoia). Dzieła te dobrze obrazują późnośredniowieczną tendencję do przedstawiania cierpień Chrystusa w czasie pasji.

Giovanni Pisano, Crucifix, Sant'Andrea, Pistoia.
Giovanni Pisano, Crucyfiks, Sant’Andrea, Pistoia.

Giovanni przedstawił ciało Jezusa kompletnie zdeformowane. Mięśnie zamieniają się kulki, mięśnie są napięte jak struny. Stopy Chrystusa są wygięte i zdeformowane. Te detale podkreślają nieludzkie cierpienie, któremu został poddany Chrystus. Rozważania o pasji Chrystusa były jednym z ćwiczeń duchowych zalecanych przez średniowiecznych kaznodziei. Krucyfiksy Giovanniego mogły stać się narzędziem wspomagającym tego typu modlitwę.

Giovanni Pisano, Crocefisso, Sant'Andrea, Pistoia
Giovanni Pisano, Crucyfiks, Sant’Andrea, Pistoia.

San Bartolomeo in Pantano

San Bartolomeo, Pistoia, interno.
San Bartolomeo in Pantano, Pistoia.

Kościół Świętego Bartłomieja jest kolejną perłą średniowiecza w Pistoi. Kościół ten został ufundowany w VIII wieku, ale obecna świątynia pochodzi z 1159 roku. Romańska fasada odwołuje się do wzorów katedry w Pizie i udekorowana jest ślepymi arkadami i geometrycznymi kompozycjami pod łukami. Płaskorzeźba w portalu przedstawia Zbawiciela z Apostołami.

Guido da Como, Pulpit, 1250, San Bartolomeo, Pistoia.
Guido da Como, Ambona, 1250, marmur, San Bartolomeo, Pistoia.

Wewnątrz świątyni znajdziecie kolejną romańską ambonę. Ta została wyrzeźbiona w 1250 roku przez Guida da Como. Wystarczy spojrzeć na grzywy lwów podtrzymujących całą strukturę, żeby zobaczyć jak różni się styl Guida od rzeźby Giovanniego Pisano. Włosie lwów jest potraktowane bardzo schematycznie i geometrycznie. Brak tutaj realizmu, który widać było na ambonie w kościele Sant’Andrea. Kompozycje dekorujące ambonę opowiadają historię Nowego Testamentu, dając formę wizualną opowieściom snutym przez kaznodzieję.

Pistoia opowiada wiele historii. Podzieliłam się tylko niektórymi z nich. Jeśli chcecie zwiedzić Pistoię w moim towarzystwie, skontaktujcie się ze mną. Z radością pokaże Wam to fascynujące miasto!