Asyż

spacer śladami Świętego Franciszka

Umbria i Toskania są jak dwie siostry, podobne ale różne. Te dwa regiony Włoch dzielą wspólną przeszłość etruską i rzymską. Także dania, które trafiają na umbryjskie i toskańskie stoły mają podobne smaki i aromaty. Krajobraz obu regionów zdominowany jest przez średniowieczne miasteczka rozsiane na szczytach wzgórz. Jednak, z dwóch sióstr Umbria jest tą skrytą, która kocha samotność i naturę. Przez wieki lasy Umbrii dawały schronienie licznym pustelnikom, pielgrzymom i buntownikom. Najważniejszym z nich był na pewno Święty Franciszek z Asyżu (1181/28-1226). Jego rodzinne miasto, Asyż, to fascynujące miejsce, w którym możecie odkryć historię i smak Umbrii podążając szlakiem Świętego Franciszka. Zapraszam Was do Asyżu!

Jak dojechać do Asyżu?

Jednodniową wycieczkę do Asyżu możecie zorganizować także z Florencji. Bezpośredni pociąg odjeżdża ze stacji Santa Maria Novella i pozwala Wam dostrzeć do Asyżu w dwie i pół godziny. Rozkład możecie sprawdzić na stronie Trenitalia.

Stacja kolejowa w Asyżu znajduje się we nowej części miasteczka. Możecie dojechać do historycznego centrum taksówką lub miejskim autobusem. Przystanek jest przed stacją a bilet na autobus kupicie w kiosku na stacji.

Jeżeli chcecie dojechać do Asyżu samochodem, jadąc od północy A1 musicie wyjechać z autostrady w Bettole i jechać w kierunku Perugii. W Collestrada musicie zjechać na SR 147, która zawiedzie Was do Asyżu. Możecie zaparkować na jednym z parkingów zlokalizowanych wokół miasta, na przykład na parkingu Saba na Piazza Giovanni Paolo II.

Asyż Świętego Franciszka

Święty Franciszek z Asyżu urodził się w 1181 lub w 1182 roku jako syn kupca Pietra di Bernardone. Historia życia Franciszka jest nierozerwalnie złączona z Asyżem. Dzięki temu możemy zwiedzić miasto podążając śladami Franciszka.

Od fundacji zakonu franciszkanów minęło już ponad 800 lat. Dziś trudno oddzielić legendę od faktów historycznych, które były udziałem Franciszka. Oficjalna opowieść o życiu świętego, tak zwana Legenda Maior, została spisana przez Świętego Bonaventurę i zaakceptowana przez władze zakonu w 1263 roku, trzydzieści sześć lat po śmierci świętego. Do dzisiaj jest to główne źródło informacji o życiu Franciszka.

Wedle swoich biografów, w młodości Franciszek w pełni wykorzystywał sukces własnego ojca i prowadził wygodne i dostatnie życie. Wszystko zmieniło się w 1202 roku, kiedy to Franciszek wziął udział w wojnie między Asyżem a Perugią i trafił do więzienia po przegranej przez gibelliński Asyż bitwie pod Collestrada. Franciszek spędził w więzieniu pełen rok i to właśnie wtedy jego życie zaczęło się zmieniać.

Początek nowego życia – nawrócenie Franciszka

Franciszek wyszedł z więzienia dzięki okupowi opłaconemu przez ojca. Mimo powrotu do domu, jednak, życie młodzieńca bardzo się zmieniło. Doświaczenie niewoli otworzyło oczy Franciszka i pozwoliło mu zauważyć tych, którzy byli wykluczeni ze średniowiecznego społeczeństwa, osoby ubogie i chore. Co więcej, pod wpływem coraz silniejszych uczuć religijnych, Franciszek zapragnął dołączyć do czwartej krucjaty. Dlatego wyruszył w podróż do Lecce aby tam dołączyć do wyprawy na dworze Waltera III. Zaledwie po jednym dniu podróży Franciszek rozchorował się i musiał porzucić wszystkie swoje dotychczasowe plany. Po powrocie do domu zaczął coraz więcej czasu spędzać na modlitwie uciekając do małego sanktuarium San Damiano, położonego zaraz za murami miasta. To tam, w otoczeniu natury i ciszy, Franciszek znalazł swoją nową drogę.

San Damiano

Biografowie Świętego Franciszka opowiadają o cudzie, który zdarzył się w San Damiano w 1205 roku. Wedle tradycji, podczas modlitwy, Franciszek miał usłyszeć głos Chrystusa, mówiącego do niego z krucyfiksu „Idź, i napraw mój dom, który popadł w ruinę!”. Początkowo Franciszek pomyślał o materialnej odbudowie kościółka San Damiano. Dlatego sprzedał własnego konia oraz wełnę z magazynów ojca a uzyskane w ten sposób pieniądze chciał podarować mnichom na odbudowę sanktuarium.

Ten gest wsparcia materialnego stał się punktem zwrotnym w życiu Franciszka, ponieważ doprowadził do otwartego konfliktu z ojcem. Mentalność kupiecka Pietra di Bernardone nie pozwoliła mu na zaakceptowanie wyboru syna. Wyrzucanie pieniędzy za okno było nie do przyjęcia. Różnice między ojcem a synem doprowadziły do emancypacji Franciszka, który wkrótce porzucił dom rodzinny i zaczął swoje życie włóczęgi, poświęcając czas na modlitwę, pracę i pomoc słabszym.

San Damiano pozostało bliskie Franciszkowi. To tutaj ułożył on swoją Pieśń Słoneczną, poezję, która doskonale oddaje nową duchowość franciszkańską, pełną prostoty i uwielbienia dla natury.

Najwyższy, wszechmocny i dobry Panie,
Twoje są uwielbienie, chwała, cześć i wszelkie błogosławieństwo.
Tylko Tobie, o Najwyższy, one przynależą,
I żaden śmiertelnik nie jest godzien wymieniać Twojego imienia.
Pochwalony bądź, mój Panie, ze wszystkimi Twymi stworzeniami,
nade wszystko z panem bratem Słońcem,
bo jest on lampą dnia i nim rozświetlasz naszą drogę.
Jakże on piękny, promieniejący i pełen blasku.
O Tobie, o Najwyższy, daje nam wyobrażenie.

W kolejnych latach, kiedy centrum działalności Franciszka przeniosło się do Porziuncoli (dzisiaj ta niewielka kapliczka jest otoczona majestatyczną Bazyliką Santa Maria degli Angeli, znajdującą się w nowej części Asyżu), San Damiano stał się pierwszym klasztorem klarysek. Tu żyła i zmarła Święta Klara, pierwsza kobieta, która dołączyła do braci Franciszka. W czasie waszej wizyty w San Damiano możecie zwiedzić przestrzenie klasztoru, z których korzystały klaryski: chór, dormitorium, refektarz i krużganek.

San Damiano

Via San Damiano, 7
06081 ASSISI (PG)
godziny otwarcia: 6:15 -12:00, 14:00 -18:00 (w czasie zimowym popołudniu: 14:00-16:30)

Franciszek i średniowieczne herezje

Dla kupieckiego społeczeństwa początków XIII wieku, decyzja Franciszka o porzuceniu wygodnego i dostatniego życia była gestem prawdziwie rewolucyjnym. Co więcej, jego radykalny styl życia mógł doprowadzić do oskarżenia młodzieńca o herezję. Należy pamiętać, że dokładnie w tym samym czasie, w którym Franciszek przewracał własne życie do góry nogami, kościół walczył z ortodoksyjnym ruchem religijnym katarów. Katarzy byli wyznawcami teorii gnostycznej i dualistycznej a ich wierzenia stały się niezwykle popularne na początku XIII wieku na południu Francji oraz w centralnych Włoszech.

Katarzy wierzyli w dwoistą naturę wszechświata, który według nich miał się charakteryzować ciągłą walką między Bogiem a Szatanem, Dobrem i Złem, Duchem i Materią. Wedle katarów świat materialny był dziełem Szatana a to przekonanie doprowadziło ich do odrzucenia dogmatu o podwójnej naturze Chrystusa, boskiej i ludzkiej. Chrystus, jako czyste Dobro i Duch, nie mógł, według katarów, zamieszkiwać w ludzkim ciele, dziele Szatana. Dlatego Chrystus na ziemi był jedynie wizją, a jego ciało nie było materialne.

Ortodoksyjne podejście do teorii dualistycznych prowadziło do odrzucenia przez nich wszelkiej materii. Często, po przejściu przez rytuał inicjacji i oczyszczenia, katarzy doprowadzali się do śmierci głodowej, ponieważ tylko w ten sposób mogli pozostać w czystości i ostatecznie złączyć się z Duchem.

Widziany w tym kontekście, wybór Franciszka o porzuceniu dóbr materialnych, jak również jego wędrowny styl życia, mogły wydać się „podejrzane” dla przedstawicieli kościoła. Franciszek ryzykował otwarty konflikt z papiestwem.

Mimo to, papież Inocenty III, który w 1208 stał się promotorem niezwykle brutalnej krucjaty przeciwko katarom, rok później, w 1209 roku, zaaprobował regułę nowego zakonu Braci Mniejszych. W ten sposób Franciszek, jego idee oraz wspólnota jego braci zostali przyjęci na łono kościoła. Gest ten potwierdził zgodność nauczania Franciszka z myślą papiestwa.

W pewien sposób był to strategiczny zabieg Rzymu, który pozwolił na skierowanie nastrojów pauperystycznych i mendykanckich w kierunku mniej radykalnych ruchów religijnych.

Franciszkanie – narodziny nowego zakonu

Kluczowym elementem przemiany ruchu franciszkańskiego w regularny zakon kaznodziejski była budowa Bazyliki Świętego Franciszka w Asyżu. Budowę zaczęto już w 1227 roku, rok po śmierci Franciszka. Pracami kierował brat Eliasz, jeden z pierwszych uczniów i wikariusz zakonu.

Powołanie do życia nowego zakonu w 1209 roku było niewątpliwie sukcesem misji Franciszka. Jednocześnie zmusiło go do zaakceptowania kolejnych kompromisów. Musimy pamiętać, że pierwsze wspólnoty franciszkańskie były grupami wędrownych kaznodziejów, którzy nie mieli stałego miejsca zamieszkania i żyli z zapłaty w naturze za pracę fizyczną na rzecz wspólnot, z których gościny akurat korzystali. Po śmierci Franciszka w 1226 roku franciszkanie zaczęli coraz szybciej zamieniać się w zakon, którego życie miało toczyć się wokół dużych klasztorów miejskich.

Budowa Bazyliki Świętego Franciszka w Asyżu

Franciszek zmarł w 1226 roku i początkowo został pochowany w kościele Świętego Jerzego, który znajdował się w rejonie dzisiejszego placu przed Bazyliką Świętej Klary. Papiestwo chciało stworzyć w Asyżu centrum kultu świętego Franciszka. Proces kanonizacyjny był niezwykle szybki. Franciszek został ogłoszony świętym już w 1228 roku.

Budowa bazyliki zaczęła się w 1227 roku od dolnej części kompleksu. Dolny kościół miał stać się kryptą, zorganizowaną wokół grobu Franciszka. W 1230 roku stan zaawansowania prac pozwolił na przeniesienie ciała Franciszka, które złożone zostało pod głównym ołtarzem dolnej bazyliki. Jednocześnie prace budowlane postępowały. Nad dolnym kościołem nadbudowano górną bazylikę, w której wierni mieli gromadzić się na kazaniach.

Opowiadając życie Świętego Franciszka

Puste ściany w obu kościołach zostały wykorzystane, aby na nich opowiedzieć wiernym historię życia Franciszka, gloryfikując zarówno jego figurę, jak i sam zakon franciszkański.

W 1263 roku Święty Bonaventura skończył redakcję oficjalnej biografii Franciszka, zwanej Legenda Maior. Ta nowa interpretacja losów świętego stała się źródłem fresków, które zaczęto odmalowywać na ścianach obu bazylik. We freskach opowiedziano życie Franciszka za pomocą obrazów, które przyciągały uwagę widzów oraz w prosty sposób illustrowały najważniejsze wydarzenia z jego biografii. Dekoracja miała przedstawić Franciszka jako odnowiciela kościoła i drugiego Chrystusa. Franciszek tak doskonale miał naśladować Chrystusa, że sam stał się jego lustrzanym odbiciem.

Dowodem na świętość Franciszka miały być stygmaty, które pojawiły się na jego ciele w 1224 roku, w czasie modlitwy na wzgórzu Verna.

Dekoracja obu bazylik zaczęła się w połowie XIII wieku. W Asyżu pracowali rozliczni artyści w czasie kilku kampanii artystycznych. Na ścianach możecie podziwiać freski Giotta i jego uczniów, Jacopa Torritiego, Cimabuego, Piera Lorenzettiego, Simona Martiniego oraz innych, często anonimowych mistrzów. Asyż stał się prawdziwym laboratorium malarstwa. Tutaj rozwijały się talenty wielu artystów, takich jak Giotto.

Podziwiając asyskie freski możecie zaobserwować stopniową zmianę stylu malarskiego, coraz większe zainteresowanie głębią i przedstawieniem przestrzeni, coraz bardziej realistycznym przedstawieniem emocji bohaterów opowiadanych historii. W Asyżu włoskie malarstwo zaczęło podążać w kierunku większej naturalności i realizmowi.

Których fresków nie możecie przegapić?

Freski w Bazylice Świętego Franciszka w Asyżu

Bazylika dolna:

• Pierwsza kaplica po lewej – Kaplica Świętego Marcina – dekoracja kaplicy została zamówiona przez Kardynała Gentilego Partino da Montefiore. Między 1312 a 1320 sieneńczyk Simone Martini odmalował na ścianach kaplicy historie życia Świętego Marcina.
• Trzecia kaplica po prawiej – Kaplica Świętej Marii Magdaleny – dekoracja zamówiona przez Tebalda Pontana, biskupa Asyżu i namalowana przez Giotta i jego uczniów po powrocie mistrza z Padwy w 1305 roku. Na ścianach możecie podziwiać historie z życia Świętej Marii Magdaleny.
• sklepienie nad ołtarzem głównym – freski przedstawiają cnoty franciszkańskie: Ubóstwo, Czystość i Posłuszeństwo oraz Apoteozę Świętego Franciszka. Dekoracja została namalowana w latach ’20tych XIV wieku przez uczniów Giotta.
• prawy transept – Madonna z dzieciątkiem, czterema aniołami i Świętym Franciszkiem Cimabuego.
• na końcu prawego transeptu – Kaplica Świętego Mikołaja – zbudowana przez Napoleona Orsiniego w ostatnich latach XIII wieku jako kaplica grobowa dla brata, Giovanniego Orsiniego, zmarłego w 1292 roku. Na ścianach możecie podziwiać historie Świętego Mikołaja pędzla uczniów Giotta.
• lewy transept – Historie Nowego Testamentu oraz Madonna z dzieciątkiem, Świętym Franciszkiem i Świętym Janem Ewangelistą pędzla Piera Lorenzettiego.

Bazylika Górna:

• transept – Ukrzyżowanie autorstwa Cimabuego.
• nawa główna, dolna część dekoracji – Życie Świętego Franciszka pędzla Giotta i jego uczniów.

Bazylika Świętego Franciszka, godziny otwarcia:

Bazylika dolna:
Pon-Sob 8:30 – 18:30
Nie 10:30 – 16:30

Bazylika Górna:
Pon-Sob 8:30 – 18:45
Nie 13:00 – 18:45

Skarby Asyżu: Santa Chiara, San Rufino, la rocca

Bazylika Świętego Franciszka jest bez wątpienia najważniejszym zabytkiem Asyżu. W czasie Waszej wizyty warto odwiedzić także Bazylikę Świętej Klary, w której możecie znaleźć dwunastowieczny krucyfiks z San Damiano.

Miejscem pełnym historii jest także katedra San Rufino. To tutaj zostali ochrzczeni zarówno Święty Franciszek, jak i Święta Klara. W kościele możecie podziwiać dwie rzeźby autorstwa florenckich artystów z końca XIX wieku. Giovanni Dupré jest autorem figury Świętego Franciszka a jego córka Amalia Dupré wyrzeźbiła dla San Rufino Świętą Klarę.

Jeśli chcecie spojrzeć na Asyż z trochę innej perspektywy, z San Rufino możecie wspiąć się na szczyt wzgórza i dojść do fortecy la Rocca. Forteca została zbudowana w Asyżu około 1173 roku. Wtedy to miasto zostało podbite przez Krystiana I, Arcybiskupa Mainz, w imieniu cesarza Fryderyka Barbarossy. Forteca została zniszczona przez mieszkańców Asyżu w 1198 roku, ale w piętnastym wieku odbudowali ją papieże, jako że miasto weszło w skład Państwa Papieskiego.

Wizyta w Asyżu to podróż do serca średniowiecznej religijności. Tu możecie dosłownie podążać śladami świętego Franciszka. Jednocześnie, wizyta w mieście pozwala na spotkanie ze sztuką. Podziwiając freski w Bazylice Świętego Franciszka możecie obserwować zmiany w stylu malarstwa czternastego wieku. Jeśli dodacie do tego smaczny lunch z kawałkiem lokalnej torta al testo (umbryjski typ chleba focaccia serwowany z różnymi farszami) i z kieliszkiem czerwonego wina, spędzicie niezapomniany dzień w Asyżu.

Jeśli chcecie zwiedzić Asyż w moim towarzystwie, zapraszam do kontaktu! Chętnie pokażę Wam inne ukryte skarby!