Bazylika San Miniato al Monte

sztuka i architektura Średniowiecza

Bazylika San Miniato al Monte to jeden z Romańskich skarbów Florencji. Fasada bazyliki, ozdobiona geometryczną dekoracją z zielonego i białego marmuru, wyjątkowa atmosfera panująca we wnętrzu oraz zapierający dech w piersiach widok z tarasu przed kościołem sprawiają, że wizyta w San Miniato to obowiązkowy przystanek w czasie pobytu we Florencji. Dla mieszkańców Florencji zaś, San Miniato często staje się metą sobotnich spacerów.

Początki tej fundacji gubią się w mrokach pierwszych wieków Chrześcijaństwa. Także figura Świętego Miniata otoczona jest aurą tajemnicy. Kim był Miniato? Żołnierzem? Armeńskim królem? Fakty mieszają się z legendą. Bez wątpienia, bazylika San Miniato pozwala nam przenieść się w czasie. Wyobraźmy sobie, że jesteśmy we Florencji w 1018 roku… 

Kim był San Miniato?

Średniowieczne legendy hagiograficzne dotyczące Miniata opowiadają różne wersje jego życia. Według niektórych, Miniato, Armeński Król, lub żołnierz, znajdował się we Florencji w 250 roku. W tym okresie Cesarstwo Rzymskie znajdowało się pod rządami Decjusza. Cesarz, po latach tolerancji religijnej, zdecydował się odnowić religijność Cesarstwa i zobowiązał obywateli do uczestnictwa w publicznych obrzędach ku czci rzymskich bóstw. Miniato, jako Chrześcijanin, odmówił uczestnictwa w ofierze, przez co został pojmany i umęczony.  Według legendy, po tym jak obcięto głowę Miniatowi, święty wziął ją do ręki i wspiął się na szczyt Monte alle Croci. Tam, Miniato położył się i zarządał, aby właśnie w tym miejscu go pochowano i zbudowano sanktuarium ku jego czci.

Kult świętego Miniata na szczycie Monte alle Croci jest udokumentowany w 738 roku, w dyplomie Karola Wielkiego, który wspomina o oratorium zadedykowanym świętemu, położonym u bram Florencji. Historia bazyliki zaczęła się jednak dopiero w 1018 roku, kiedy to, dzięki woli Biskupa Florencji Ildebranda, rozpoczęto budowę nowego kościoła, który zastąpić miał dawne oratorium. Konstrukcja nowej świątyni zrealizowana została prawdopodobnie w ciągu kilku kampanii a zakończyła się dopiero w 1207 roku.

Bazylika San Miniato al Monte  

San Miniato jest jednym z najpiękniejszych przykładów architektury Romańskiej we Florencji. Gdy wejdziecie do kościoła, natychmiast zachwyci Was wyjątkowa atmosfera tego miejsca. Wnętrze kościoła podzielone jest na trzy nawy dwoma rzędami monumentalnych kolumn. Pod prezbiterium znajduje się krypta, w której czczone są relikwie świętego. Na krypcie wspiera się podwyższona kaplica ołtarzowa. Taka organizacja przestrzeni była typowa dla Romańskich bazylik wybudowanych między XI a XII wiekiem. Podobną strukturę, z kryptą i podwyższonym prezbiterium, możecie zaobserwować także w Katedrze w Fiesole, której budowa rozpoczęła się w 1028 roku, jedynie 10 lat po rozpoczęciu prac w San Miniato.

Krypta w bazylice San Miniato skrywa relikwie świętego męczennika, które ukryte są pod głównym ołtarzem. Krypta to najświętsza oraz najstarsza część kościoła. Sklepienie krypty zostało udekorowane w 1342 roku freskami przedstawiającymi świętych i męczenników autorstwa Taddea Gaddiego. Gaddi był uczniem Giotta a jego freski z San Miniato zostały namalowane zaledwie kilka lat po ukończeniu przez niego dekoracji Kaplicy Baronellich w Bazylice Świętego Krzyża.  

Sklepienie krypty wspiera się na sześciu rzędach kolumn. Zarówno tutaj, jak i w nawach oraz w prezbiterium, budowniczy bazyliki wykorzystali rzymskie kapitele, tak zwane spolia. W San Miniato możecie znaleźć aż trzydzieści osiem antycznych kapiteli, pochodzących ze starożytnych budowli Florencji i Rzymu. Ponowne wykorzystywanie rzymskich marmurów było niezwykle popularne w XI i XII wieku. Rzym był niewyczerpanym źródłem taniego kamienia i dekoracji gotowej do użytku. Świątynie, kompleksy termalne, fora, teatry i bazyliki, zrujnowane i opuszczone, były cięte na kawałki a cenny marmur, który wcześniej wysławiał chwałę Cesarzy, był ponownie wykorzystywany do budowy chrześcijańskich świątyń ku czci świętych i męczenników. We Florencji znajdziecie spolia nie tylko w San Miniato ale także w Baptysterium czy w kościele Świętych Apostołów. Ilość rzymskich kapiteli użytych do dekoracji San Miniato, jest jednak zaskakująca!

Mozaika i tetramorfa

Jeśli wyjdziecie z krypty i wejdziecie do prezbiterium, ta część kościoła zachwyci Was swoją dekoracją. Sklepienie absydy pokryte jest mozaiką przedstawiającą Chrystusa na tronie z San Miniato, Matką Boską oraz symbolami czterech ewangelistów, tak zwanym tetramorfa.

Tetramorfa to często wykorzystywane w sztuce wczesnego średniowiecza przedstawienie. Jego źródłem stały się średniowieczne interpretacje wizji Ezechiela oraz fragmentów Apokalipsy Świętego Jana, w których wspomniane są cztery istoty żywe, uskrzydlone stworzenia o czterech twarzach, twarzy mężczyzny, orła, lwa i woła. Ireneusz z Lyonu, a następnie także Święty Hieronim, połączyli cztery istoty żywe z czterema ewangelistami. W ten sposób anioł stał się symbolem Świętego Mateusza, orzeł – Świetego Jana, lew – Świętego Marka a wół – Świętego Łukasza. W sztuce Średniowiecznej tetramorfa zazwyczaj zastąpowały figury ewangelistów, ale w późniejszych epokach te cztery postaci stały się ich atrybutami i towarzyszyły im na przedstawieniach, umożliwiając poprawne rozpoznanie postaci.

Dekoracja marmurowa

Prezbiterium jest oddzielone od nawy głównej kościoła marmurową przegrodą, przy której znajduje się także przepiękna Romańska ambona, wyjątkowy przykład średniowiecznej rzeźby. Marmurowy pulpit podtrzymywany jest przez figurę orła, symbol Świętego Jana Ewangelisty. Ambona przystawiona jest do marmurowej przegrody, udekorowanej motywami roślinnymi i ozdobionej geometrycznymi kompozycjami. Przegroda ta chroni najświętszą część kościoła, do której w przeszłości mieli wstęp jedynie mnisi i kler.

Dekoracja marmurowa kościoła obejmuje nie tylko część prezbiterium, ale także pokrywa podłogę całej świątyni. Intarsje podłogowe przestawiają fantastyczne zwierzęta, które chronią świętości tego miejsca i odstraszają złe duchy.

Średniowieczny czas

Jedna z kompozycji dekorujących posadzkę przedstawia symbole znaków zodiaku. Co roku, w dzień przesilenia letniego, promień słońca dosięga tej dekoracji i oświetla znak Raka, zaznaczając w ten sposób nadejście najdłuższego dnia w roku. Ta wyjątkowa kompozycja funkcjonuje więc do dziś jako zegar słoneczny. Obecność zegarów słonecznych, zegarów wodnych a, w późniejszej epoce, także zegarów mechanicznych w przestrzeni kościelnej może nas dziwić. W przeszłości była ona jednak bardzo powszechna. We Florencji możecie znaleźć zegary słoneczne i inne przyrządy astronomiczne nie tylko w Bazylice San Miniato ale także w Katedrze, Baptysterium i Bazylice Santa Maria Novella.

Obecność tych przyrządów we florenckich kościołach wynika ze Średniowiecznej filozofii czasu i odnosi się do astrologii i astronomii. W Wiekach Średnich astrologia i astronomia uważane były za dziedziny zawierające zarówno elementy nauki jak i wiedzy magicznej umożliwiającej przepowiadanie przyszłości. Astronomia zaliczna była do nauk fizycznych i opisywać miała ruch materii oraz konsekwencje tego ruchu dla życia na Ziemi. Ruch ciał niebieskich wyznaczał także upływ czasu. Średniowieczny kościół przekonany był o swojej misji, w ramach której sprawować miał kontrolę nad ziemskim czasem. Czas, rozumiany jako materia boska, został na nowo zorganizowany wokół kalendarza świąt oraz podzielony na godziny kanoniczne zadedykowane modlitwie. Co więcej, kościół wziął na siebie zadanie mierzenia ziemskiego czasu. Każdego dnia o wyznaczonej godzinie dzwony przywoływały wiernych na mszę świętą. Zegary słoneczne, zegary wodne a później także zegary mechaniczne były instalowane w kościołach i katedrach aby wyznaczać ludzki czas, który dostaliśmy od Boga na Ziemi. Obecność tych zegarów w sakralnej przestrzeni kościołów była potwierdzeniem roli kościoła, jako szafarza ziemskiego czasu.

Bazylika San Miniato al Monte w XV wieku

Przez wieki mieszkańcy Florencji wyrażali swoją wiarę poprzez imponujące dzieła sztuki zamawiane do San Miniato. Dziś u stóp prezbiterium podziwiać możecie Kaplicę Krzyża zamówioną przez Piera di Cosimo de’ Medici i zaprojektowaną przez Michelozza w 1448 roku.

San Miniato stało się także miejscem pochówku Kardynała Portugalii Jaime’iego z Portugalii, członka Portugalskiej rodziny królewskiej, który zmarł we Florencji 27 sierpnia 1459 roku. Kaplica grobowa Kardynała dostawiona jest do lewej nawy bazyliki. Została ona zaprojektowana przez Antonia Manettiego, ucznia Brunelleschiego, który upodobnił przestrzeń kaplicy do wczesnochrześcijańskich mauzoleów. Jaime’go z Portugalii upamiętnia monumentalny nagrobek zaprojektowany przez Antonia Rosellina. Obraz dekorujący ołtarz kaplicy namalowany został przez Antonia i Piera Pollaiolo i przedstawia Świętego Eustachego, patrona Portugalskiej dynastii królewskiej, Świętego Jakuba, patrona Kardynała, oraz Świętego Wincentego, patrona jego rzymskiego kościoła tytularnego. Oryginalny obraz z kaplicy znajduje się dzisiaj w Uffizich, ale jego współczesna kopia wciąż dekoruje San Miniato al Monte. Marmurowa dekoracja podłogi jest silnie zainspirowana rzymskim stylem intarsji podłogowych z XII wieku, tzw. Cosmati. Do dekoracji podłogi użyty został porfir, niezwykle rzadki i cenny kamień, używany przez królów i cesarzy. Użycie porfiru w kaplicy Kardynała Portugalii podkreśla królewskie pochodzenie Jaime’iego i podwyższa prestiż jego kaplicy grobowej.  

Wyjdźmy z kaplicy aby nie zakłócać wiecznego odpoczynku Kardynała. W kościele możemy znowu wdychać wyjątkową atmosferę tego miejsca. Bazylika San Miniato przenosi nas do zupełnie innego wymiaru. Tutaj możecie się naprawdę zatrzymać, spojrzeć na wszystko z pewnego dystansu i doświadczyć niewyrażalnego. San Miniato karmi naszego ducha i pozwala nam na chwilę zapomnieć o codzienności. To naprawdę jedno z najbardziej wyjątkowych miejsc we Florencji.

Jeśli chcecie, codziennie o 18:30 Benedyktyni Oliweci z San Miniato odmawiają nieszpory i śpiewają chorały gregoriańskie. Warto się do nich dołączyć na chwilę modlitwy.

Jeśli chcecie zwiedzić San Miniato al Monte w moim towarzystwie, skontaktujcie się ze mną! Chętnie zorganizuję dla Was prywatne zwiedzanie Bazyliki!