Rampy Poggiego

spacer po dziewiętnastowiecznej Florencji

Rampy zaprojektowane przez Giuspeppa Poggiego, które łączą Lungarno Benvenuto Cellini z Piazzale Michelangelo, zostały niedawno odrestaurowane i ponownie otwarte 1 czerwca 2019. Konserwacja pozwoliła przywrócić życie w tym kawałku miasta, który przez tak długi czas był dla nas zupełnie niedostępny. Dziś możemy znowu wspiąć się na szczyt ramp, by dotrzeć na Piazzale Michelangelo, ciesząc się po drodze miejskim ogrodem, udekorowanym grotami i fontannami. Konstrukcja ramp Poggiego była częścią szerszego projektu odnowy urbanistycznej Florencji, opracowanego w latach, gdy miasto było stolicą Królestwa Włoch. Odkryjmy wspólnie rampy Poggiego!

Panoramic walk in Florence along the Ramps
Rampy łączące wybrzeże Arno z Piazzale Michelangelo zostały niedawno odrestaurowane i otwarte 1 czerwca 2019 roku.

Florencja stolicą Włoch

Historia ramp Poggiego zaczęła się 19 listopada 1864 roku, kiedy to parlament młodego Królestwa Włoch przegłosował ustawę o przeniesieniu stolicy Królestwa z Turynu do Florencji. Ustawa ta weszła w życie 11 grudnia 1864 roku, co oznaczało, że Król wraz z dworem i całym aparatem administracyjnym kraju mieli sześć miesięcy na przeniesienie się do Toskanii. Rzeczywiście, w 1865 roku Wiktor Emanuel II przybył do Florencji wraz z dygnitarzami i administracją publiczną.

Średniowieczne miasto czy nowoczesna stolica?

W 1864 roku Florencja była jednak wciąż raczej średniowiecznym miastem, otoczonym murem, gęsto i raczej chaotycznie zabudowanym. Aby móc ugościć rozbudowany aparat administracyjny państwa, niektóre z pałacy pozostających w publicznych rękach zostały przekształcone na siedziby ministerstw i urzędów. Sam Król zajął najbardziej prestiżowy budynek w mieście, Pałac Pittich, który wcześniej był siedzibą Książąt Medyceuszy.

W 1864 roku populacja Florencji dochodziła do 120 000 mieszkańców i spodziewano się, że po przeniesieniu stolicy osiągnie 150 000. Z powodu nagłego wzrostu liczby mieszkańców, w 1865 roku ceny wynajmu mieszkań poszybowały w górę, co sprawiło, że wiele rodzin miało trudności z zagwarantowaniem sobie dachu nad głową. Władze miasta zmuszone były znaleźć tymczasowe mieszkania, osadzając rodziny w klasztorach i zakonach.

Lokalne władze zdawały sobie sprawę z trudności, z jakimi będzie musiała zmierzyć się Florencja po przeniesieniu stolicy z Turynu. Z tego powodu opracowany został nowy plan urbanistyczny, mający na celu poprawę warunków mieszkaniowych we Florencji oraz powiększenie miasta o nowe dzielnice. W listopadzie 1864 roku Giuseppe Poggi został zobowiązany do przygotowania planu powiększenia Florencji. Był on gotowy już w styczniu 1865 roku i wtedy to Poggi rozpoczął swoją pracę jako główny architekt nowej stolicy Włoch. Rampy Poggiego, łączące nowo wybudowany Piazzale Michelangelo z rzeką, stały się częścią tego ambitnego planu odnowy Florencji.

Portrait of Giuseppe Poggi
Antonio Ciseri, Portret Giuseppa Poggiego, ok. 1889. Źródło: Wikipedia.

Plan Poggiego

Giuseppe Poggi, enlargement of Florence, 1865
Giuseppe Poggi, Plan powiększenia Florencji, 1865. Źródło: Wikipedia.

Plan Poggiego dla Florencji przewidywał głęboką tranformację miasta i obejmował:

  • wyburzenie średniowiecznych murów Florencji oraz budowę szerokich bulwarów otaczających historyczne centrum
  • stworzenie nowych dzielnic mieszkalnych wokół historycznej części miasta
  • modernizację systemu kanalizacji
  • prace hydrauliczne mające na celu zmniejszenie ryzyka powodziowego
  • budowę panoramicznego bulwaru na południowym brzegu rzeki, tak zwanego “Viale dei Colli” z Piazzale Michelangelo
  • budowę ramp łączących Piazzale Michelangelo z rzeką
  • budowę Pola Marsowego (Campo di Marte), rozległego terenu przeznaczonego na manewry i parady wojskowe

Jednocześnie władze miasta zaangażowały się w projekt nowego placu Wiktora Emanuela II (dzisiejszy Piazza della Repubblica), którego budowa wymagała wyburzenia getta oraz doprowadziła do głębokiej transformacji historycznej części miasta znajdującej się między Baptysterium a Mercato Nuovo.

Projekt ramp Poggiego jest więc częścią dużo szerszego planu odnowy Florencji. Inwestycje, które stały się możliwe dzięki przeniesieniu stolicy do Toskanii, miały poprawić warunki sanitarne i mieszkaniowe ludności. O tym, jak bardzo Florencja potrzebowała podobnej interwecji świadczy fakt, że w mieście praktycznie nie istniał system kanalizacyjny a większość mieszkanców zajmowała ubogie, wilgotne i bardzo stare kamienice.

Mimo to, uwaga administracji skupiła się raczej na budowie nowych dzielnic i jedynie w niewielkim stopniu poprawione zostały warunki mieszkańców historycznego centrum. Stosunek administracji oraz ekspertów, takich jak Poggi, do idei odnowy Florencji podszyty był często niechęcią i pogardą w stosunku do niższych klas społecznych. W pewnym stopniu budowa nowych, przestronnych dzielnic, panoramicznych bulwarów z neorenesansowymi willami, pozwoliła elitom na oddzielenie się od uboższej części społeczeństwa, która nadal zamieszkiwała historyczne dzielnice, takie jak San Frediano. Plan Poggiego doprowadził, w pewnym sensie, do budowy nowej, burżuazyjnej Florencji, której mieszkańcy mogli cieszyć się dużymi mieszkaniami usytuowanymi w dzielnicach, otoczonych zielenią i naturą.

Bulwary Poggiego

Jedną z najbardziej znaczących zmian w urbanistyce Florencji było wyburzenie średniowiecznych murów otaczających miasto oraz budowa szerokich bulwarów. Aleje okalające centrum zainspirowane były projektami paryskich bulwarów Haussmanna oraz wiedeńskim ringiem a ich funkcją było połączenie „starej” Florencji z nową częścią miasta, rozwijającą się po ich drugiej stronie.

Burząc średniowieczne mury miasta, Poggi nieodwracalnie zmienił oblicze Florencji. Część muru ocalała jedynie na południowym brzegu Arno, gdzie do dzisiaj możemy doświadczyć i zrozumieć, czym było życie w dawnej Florencji, otoczonej wysokim murem.

W projekcie Poggiego ważną rolę odegrały monumentalne bramy miejskie: Porta al Prato, Porta San Gallo i Porta alla Croce, które architekt wkomponował w panoramiczne place, podobne do londyńskich circuses. Dzisiejsza organizacja alei okalających centrum, budowa torów tramwajowych i podział ulic na poszczególne pasy dla samochodów, zaburzyła efekt przestrzenny, który chciał osiągnąć Poggi. Piazza Beccaria, na przykład, miała, w idei architekta, otwierać się na rzekę Arno. Plac był dużym rondem stworzonym wokół bramy Porta alla Croce. W kierunku rzeki miała rozpościerać się otwarta przestrzeń, zwieńczona budykiem starej mennicy, w której Poggi planował umieścić kompleks termalny.

Giuseppe Poggi, Piazza Beccaria
Nicola Sanesi, Widok na Piazza Beccaria i Zecca Vecchia. W: Leone Poggi, L’architetto Giuseppe Poggi e il suo archivio, conferenza letta il 31 maggio 1946 alla Società Leonardo da Vinci [wydanie specjalne “La Nuova Città”, Florencja, 1946.].

To panoramiczne założenie przestrzenne zostało zaburzone w 1938 budową na środku otwartej przestrzeni, pomiędzy dwoma pasami jezdni, budynku faszystowskiego Domu Młodzieży (Casa della Gioventù Italiana del Littorio). Budynek ten został zburzony w 1975 roku, a w jego miejsce powstało nowe Archiwum, zainaugurowane w 1989 roku.

Poggi zaprojektował podobne panoramiczne place wokół Porta San Gallo (dzisiejsza Piazza della Libertà) oraz Porta al Prato.

Viale dei Colli

Tak zwane Viale dei Colli, czyli „Aleja Wzgórz”, zaprojektowana na południowym brzegu Arno, była jednym z kluczowych elementów planu Poggiego. Ideą architekta było zaprojektowanie bulwaru, który połączyłby południową bramę miasta, Porta Romana, z rzeką, biegnąc przez wzgórza Arcetri, Giramonte i Monte alle Croci. Jeśli bulwary na północnym brzegu miasta miały połączyć centrum z nowymi dzielnicami, Viale dei Colli miało się stać „najpiękniejszą trasą spacerową na świecie”.

Historical postcard of Florence with the view on the Viale dei Colli
Historyczna pocztówka z Florencji z widokiem na Viale dei Colli

Wzdłuż serpentyn bulwaru wyrosła nowa, bardzo prestiżowa dzielnica z neorenesansowymi willami dla arystokracji i bogatej burżuazji florenckiej. Wraz z ogrodnikiem Attiliem Pucci, Poggi zaprojektował różnorodną roślinność wzdłuż alei, tworząc w ten sposób prawdziwy miejski ogród. Jednocześnie właściciele działek wzdłuż alei, projektujący własne wille i ogrody, musieli „otworzyć” te prywatne zielone przestrzenie na ulicę. Zabroniona była budowa wysokich murów oddzielających posesje, po to, by maksymalnie rozszerzyć przestrzeń zielni i natury. Celem było stworzenie miasta-ogrodu oraz panoramicznego spaceru, którego kulminacją był Piazzale Michelangelo.

Od samego początku panoramiczny plac z widokiem na historyczne centrum Florencji, zadedykowany Michałowi Aniołowi, był centralnym elementem planu Poggiego dla florenckich wzgórz. Na placu Michała Anioła architekt chciał stworzyć swoiste muzeum z kopiami rzeźb artysty oraz stworzyć monumentalną loggię jemu zadedykowaną. Ten początkowy projekt został niestety zredukowany, ponieważ loggia zmieniona została w kawiarnię a na placu stanęła jedynie kopia Dawida oraz czterech alegorii z Nowej Zakrystii w San Lorenzo.

Clemente Papi, copy of Michelangelo's David and his statues from the New Sacristy
Clemente Papi, Kopia Dawida oraz cztery alegorie z Nowej Zakrystii z San Lorenzo, 1866.

Mądrość Poggiego i jego zdolność dalekowzrocznego planowania potwierdza fakt, że do dziś mieszkańcy Florencji spacerują w niedzielę wzdłuż Viale dei Colli. Liczni biegacze trenują wzgłuż tych zalesionych alei i codziennie setki osób cieszą się widokiem z Piazzale Michelangelo. Panorama rozpościerająca się z tego placu stała się najbardziej ikonicznym widokiem na Florencję.

View on Florence from the Piazzale Michelangelo
Widok na Florencję z Piazzale Michelangelo.

Rampy Poggiego i rzeka

Pomysł, aby połączyć Piazzale Michelangelo z rzeką systemem ramp nie pojawił się w pierwszej wersji planu Poggiego. W następnych latach, jednak, architekt opracował projekt tego pionowego ogrodu udekorowanego grotami i fontannami, który połączył Piazzale z Lungarno.

Otwarcie miasta na rzekę stało się kolejnym dokonaniem Poggiego. Trudno dziś wyobrazić sobie Florencję bez panoramicznych ulic biegnących wzdłuż rzeki, zwanych Lungarni. Przed interwencją Poggiego w urbanistykę miasta, wybrzeże Arno było szczelnie zabudowane wysokimi, często dość ubogimi budynkami, które całkowicie zasłaniały widok na rzekę. Pomimo tego, że Florencja rozwinęła się i wzbogaciła dzięki rzece, która była niezbędna dla rozwoju przemysłu tekstylnego, mieszkańcy miasta uważali Arno za dość niebezpiecznego sąsiada. Powodem tego były powracające powodzie, które zniszczyły Florencję w 1333 roku, a następnie w 1557 roku, w 1844 roku oraz w 1864 roku, w roku, w którym włoski rząd zdecydował się przenieść do Florencji stolicę kraju.

View from Poggi's ramps on Florence
Widok na Florencję z ramp Poggiego.

Poggiemu udało się zmienić stosunek mieszkańców do rzeki i relację między Florencją a Arno. Jego plan przewidywał prace mające na celu poprawę systemu kanalizacyjnego, który miał w większym stopniu chronić miasto przed nowymi falami powodziowymi. Oczyszczono i pogłębiono koryta rzeki oraz strumieni, do niej dopływających, zbudowano ceglane mury wzdłuż nabrzeża oraz zaprojektowano Lungarni.

Rampy Poggiego były doskonałym zwieńczeniem tego projektu, stały się płynną kontynuacją nabrzeża i harmonijnie połączyły rzekę ze wzgórzami rozciągającymi się na południu Florencji.

Rampy Poggiego i ogrody

Rampy Poggiego, zaprojektowane we współpracy z ogrodnikiem Attiliem Pucci, to trzy poziomy tarasów wspinających się po zboczu wzgórza. Spacerując wzdłuż ramp napotykamy na fontany i groty, otoczone drzewami i krzewami tworzącymi prawdziwy miejski park. Projekt fontann i grot jest silnie zainspirowany florencką tradycją manieryzmu. Naturalne gąbki, stalaktyty i muszle pokrywające wnętrza grot odwołują się do Groty Buontalentiego w Ogrodach Boboli oraz do projektów parku willi w Pratolino.

Giuseppe Poggi's ramps in Florence
Widok na fontanny na rampach Poggiego.

Attilio Pucci, odpowiedzialny za projekt roślinności porastającej fontanny i zbocza wzgórza, wprowadził do grot florę występującą na skalistych wybrzeżach Toskanii, dzikie jeżyny, paprocie czy bluszcz.

Rampy Poggiego są fascynującym parkiem, który zaskakuje gości widokami na Florencję, wodą spływającą ze wzgórza, roślinością i dzikością otaczających lasów. Spacer w tej części miasta daje możliwość odpoczynku od zgiełku i chaosu.

Interior of one of the grotto
Wnętrze jednej z grot.

Dzięki niedawnej konserwacji możemy znowu cieszyć się tym pięknym fragmentem miasta i zgubić się w gąszczu alejek, słuchając szumu spływającej ze wzgórza wody. Pamiętajcie, aby w czasie pobytu we Florencji wspiąć się po rampach na ich szczyt, skąd możecie podziwiać widok na Florencję!


Planujecie pobyt we Florencji i szukacie przewodnika? Skontaktujcie się ze mną! Chętnie zorganizuję Wasze zwiedzanie!