Bolonia: pięć miejsc wartych odwiedzenia

wycieczka jednodniowa

Przez lata Bolonia była dla mnie obowiązkowym przystankiem w czasie nieustających podróży między Warszawą a Florencją. Jako że kiedyś, tak jak i dziś, nie było bezpośrednich lotów między dwoma miastami, często musiałam zatrzymać się w Bolonii po drodze do Toskanii.

Na początku zaczęłam odkrywać Bolonię sama i bardzo szybko zakochałam się w tym mieście, w czerwonych zasłonach w oknach ceglanych kamienic, w niekończących się podcieniach, ciągnących się przez 53 kilometry i dających schronienie w czasie deszczu, w Piazza Maggiore i w fontannie Neptuna. Gdy chodziłam ulicami miasta w 2009 roku nie wiedziałam, że nie byłam jedyną osobą często podróżującą pomiędzy Bolonią a Florencją…

W 2012 roku, kiedy przeprowadziłam się już do Florencji, zapisałam się do chóru uniwersyteckiego i tam poznałam Alessandra. On właśnie kończył swój doktorat z Literatury Włoskiej a ponieważ oboje interesowaliśmy się dziełem Leona Baptysty Albertiego, zaczęliśmy dyskutować na temat florenckiego Renesansu. Bardzo szybko dowiedziałam się, że Alessandro wychował się w Bolonii a jako że przydarzyła się nam “miłość od pierwszej pizzy”, parę miesięcy później zaczęliśmy wspólnie jeździć z Florencji do Bolonii i z powrotem.  

Bologna
Uliczka w Bolonii z podcieniami.

Poznawanie miasta z kimś, kto się w nim wychował, kto zna każdy kamień bolońskiego bruku, z kimś kto studiował na najstarszym uniwersytecie na świecie, kto ma swoje ulubione trattorie w mieście i zna wszystkie sekrety lokalnej kuchni, jest bezcenne. Już od ośmiu lat wspólnie odkrywamy Bolonię i w tym czasie zwiedziliśmy razem muzea i kościoły, spróbowaliśmy tigelle, mortadellę, tortellini i kotleta po bolońsku.  

Ponieważ dzisiaj można dojechać z Florencji do Bolonii w zaledwie 40 minut a miasto to ma tak wiele do zaoferowania po względem sztuki, kultury i gastronomii, chciałam się z Wami podzielić radami dotyczącymi tego, co warto w Bolonii zobaczyć. Możecie z łatwością zorganizować jednodniową wycieczkę z Florencji, albo zatrzymać się w Bolonii na dwa lub trzy dni, aby poznać miasto bardziej dogłębnie. Jedno jest pewne: warto poznać Bolonię, jej sztukę, kulturę i kuchnię!  

Zanim zaczniemy wspólnie odkrywać miasto, pozwólcie, że przybliżę Wam historię Bolonii. Okolice dzisiejszego miasta były zamieszkałe już w IX wieku przed Chrystusem. Etruskowie ufundowali tutaj swoje miasto nazwane Felsina. Z powodu stopniowego osłabienia Etrusków, Felsina najpierw przeszła w ręce Gallów, a następnie, po podboju Galii Przedalpejskiej przez Rzymian, dostała się pod kontrolę Rzymu. W 189 roku przed Chrystusem Senat Rzymski przegłosował decyzję o ufundowaniu rzymskiej kolonii zwanej Bononia. Miasto przeżyło intensywny rozwój w późnym Średniowieczu. W Bolonii został ufundowany pierwszy europejski uniwersytet a miasto stało się jedną z najbardziej aktywnych politycznie włoskich komun miejskich. Lokalne muzea i zabytki Bolonii opowiadają historię miasta. Poznajmy ją razem!

Jeden: Piazza Maggiore

Palazzo del Podestà, Bologna
Palazzo del Podestà, Bolonia, foto Claudio Giuliani.

Piazza Maggiore to prawdziwe serce Bolonii. Ten rozległy plac jest otoczony najważniejszymi budynkami, będącymi przez wieki centrum władzy. Na środku placu wznosi się majestatyczny Palazzo del Podestà, wybudowany około 1200 roku. W nim mieściła się siedziba rządu gminy miejskiej oraz biura podestà, w którego rękach spoczywała władza wykonawcza rządu średniowiecznej komuny. Za budynkiem znajduje się Palazzo del Re Enzo, wybudowany jako rozbudowa budynków rządowych, między 1244 a 1246 rokiem dzięki podeście Filippo Ugoni. Początkowo, ta nowa część budynku nazywała się Palatium Novum, Nowy Pałac, ale później jej imię złączyło się z losami Króla Enzia Sardyńskiego, syna Cesarza Fryderyka II Hohenstaufa, który dostał się do niewoli w bitwie pod Fossalta. Wojsko Bolonii starło się w walce z armią cesarską stając w obronie niezależności komuny miejskiej, którą Cesarz starał się ograniczyć. Bolończycy pojmali Enzia i początkowo przetrzymywali go w zamku w Azzola dell’Emilia. Następnie, Król został przetransportowany do Bolonii i zamknięty w Palatium Novum. Spędził tam dwadzieścia trzy lata w zamknięciu, od 1249 roku do swojej śmierci w 1272. Dla jego ojca, cesarza Fryderyka, niewola syna była prawdziwym upokorzeniem.

Dwa: San Petronio

San Petronio, Bologna
San Petronio, Bolonia.

Naprzeciwko Palazzo del Podestà znajduje się Bazylika San Petronio, kościół pod wezwaniem świętego patrona Bolonii. Jego budowa zaczęła się w 1390 z woli wspólnoty miejskiej. Nowa świątynia nie była więc Katedrą a raczej manifestacją wolności i niezależności miasta Bolonii. Wybudowana na przestrzeni wieków wedle projektów Antonia di Vicenza i Arduina degli Arriguzzi, San Petronio zadziwia nas swoimi rozmiarami. Budowa Bazyliki nie została nigdy dokończona i wedle początkowych projektów kościół miał być jeszcze większy. Dzisiaj San Petronio to jeden z największych kościołów we Włoszech. Bazylika ma 132 m długości i 60 m szerokości.

Olbrzymia fasada została przykryta dekoracją marmurową jedynie do poziomu portali. Centralny Portal, zwany Porta Magna, został udekorowany przez Jacopa della Quercia, artystę ze Sieny i doskonałego interpretatora stylu Gotyku Międzynarodowego. Jacopo wyrzeźbił grupę Matki Boskiej z Dzieciątkiem i Świętymi Petroniuszem i Ambrożym, znajdującą się w lunecie a także dekorację portalu przedstawiającą sceny z Nowego i ze Starego Testamentu. Figury Jacopa są szczupłe i wydłużone odpowiadając w ten sposób dekoracyjnemu gustowi gotyku. Jednocześnie widać w nich rodzące się zainteresowanie poprawnym przedstawieniem ludzkiej anatomii, introspekcją i przedstawieniem uczuć i emocji.

Jacopo della Quercia, Adamo e Eva cacciati dal Paradiso
Jacopo della Quercia, Wygnanie z raju, płaskorzeźba, ok. 1425, Porta Magna, San Petronio, Bolonia, foto Paolo Monti.

W 1508 roku na fasadzie San Petronio umieszczona została brązowa rzeźba Papieża Juliusza II autorstwa Michała Anioła. Dlaczego Michał Anioł przygotował rzeźbę papieża dla Bolonii? Po epoce komunalnej, w XV wieku władza w Bolonii przeszła w ręce rodziny Bentivogliów. W 1506 roku rządzący Bentivoglio zostali wygnani z miasta i terytorium Bolonii zostało włączone do papieskich posiadłości Państwa Kościelnego. Rzeźba Papieża Juliusza II na fasadzie „miejskiej” bazyliki w Bolonii miała podkreślać nową władzę i dominację Papieża nad dawną gminą. Niestety rzeźba Juliusza II została zniszczona w 1511 roku w czasie zamieszek wzburzonych przez Bentivoglio, którzy chcieli ponownie przejąć kontrolę nad miastem. Ta próba przewrotu została udaremniona, ale jej ofiarą padło dzieło Michała Anioła. Pozostałości rzeźby zostały sprzedane Alfonsowi d’Este, Księciu Ferrary, który wytopił z nich kolubrynę, nazywaną później „Julia”.

Gdy wejdziecie do Bazyliki uderzy Was nieobjęta przestrzeń wnętrza. Koniecznie zwiedźcie czwartą kaplicę boczną w lewej nawie, Kaplicę Trzech Króli, której ściany udekorowane zostały freskami Giovanniego da Modena przestawiającymi Sceny z Życia Świętego Petroniusza, Historie Trzech Króli, Sąd Ostateczny, Niebo i Piekło. W scenie Piekła, silnie zainspirowanej Boską Komedią Dantego, artysta przedstawił Lucyfera oraz proroka Mahometa torturowanego przez demony. Z tego powodu sama kaplica jak i cała Bazylika San Petronio stały się celem ataków i gróźb ze strony grup ekstremistycznych muzułmanów.

Giovanni da Modena, Inferno
Giovanni da Modena, Piekło, fresk, ok.. 1410, Kaplica Trzech Króli, San Petronio, Bolonia.

Na podłodze Bazyliki zobaczycie zegary słoneczne. Pierwszy taki zegar został skonstruowany tutaj przez Egnazia Dantiego między 1575 a 1576 rokiem. Danti był Dominikaninem i naukowcem, pracującym przez wiele lat we Florencji. To on zamontował zegar słoneczny na fasadzie florenckiej Bazyliki Santa Maria Novella. Jego zegar w San Petronio został zastąpiony w 1655 roku przez konstrukcję autorstwa Giovanniego Domenica Cassini. Ta meridiana ma 66,8 m długości i jest najdłuższym zegarem słonecznym na świecie.

Trzy: Piazza del Nettuno

Piazza del Nettuno, Bologna
Tommaso Laureti i Giambologna, Fontanna Neptuna, Bolonia.

Obok Piazza Maggiore znajduje się Piazza del Nettuno, Plac Neptuna, którego nazwa pochodzi od Fontanny Neptuna tam stojącej. Fontanna została zamówiona przez Pier Donata Cesi, zastępcy Legata Papieskiego w Bolonii a jej budowa wpisuje się w szerszy projekt odnowy urbanistycznej miasta promowanej przez Papieża Piusa IV w okresie po zakończeniu Soboru Trydenckiego. W założenie to wpisuje się także projekt Vignoli budowy Portico dei Banchi, podcieni zamykających od wschodu Piazza Maggiore, a także oddanie do użytku nowej siedziby dla Archiginnasio.

Fontanna jest owocem współpracy między architektem Tommasem Laureti i rzeźbiarzem Giambologną. Jean de Boulogne, nazywany Giambologna, był ulubionym rzeźbiarzem Wielkich Książąt Toskanii. Zaprojektował figurę Neptuna podkreślając dynamikę i siłę boga oceanów. Dzięki częściowemu skrętowi ciała, Giambologna uzyskał efekt zaskoczenia i wirtuozerii, tak charakterystyczny dla sztuki manieryzmu.

Cztery: Pinacoteca Nazionale

Pinakoteka w Bolonii jest jednym z najważniejszych muzeów w mieście i gromadzi bogatą kolekcję malarstwa od XIII do XVII wieku. Jeśli chcecie poznać lokalną historię sztuki, to to jest miejsce dla Was!
W pierwszej części ekspozycji znajdziecie malarstwo średniowieczne. Poznacie wpływ gotyku na szkołę bolońską oraz odkryjecie dziedzictwo twórczości Giotta. Następnie przejdziecie do sal zadedykowanych sztuce Renesansu, w których uwagę przykuwają szczególnie Matka Boska z Dzieciątkiem i Świętymi autorstwa Perugina oraz Ekstaza Świętej Cecylii Rafaela.

Raffaello, Estasi di Santa Cecilia
Rafael i warsztat, Ekstaza Świętej Cecylii, 1515-1516, Pinacoteca Nazionale, Bolonia.

Główna część kolekcji jest zadedykowana malarstwu z okresu Kontrreformacji, twórczości Carraccich i Guida Reni. Carracci stworzyli w Bolonii prawdziwą dynastię artystów. Należeli do niej Ludovico (1555-1619), Annibale (1560-1609) i Agostino (1557-1602). Ich sztuka inspirowała się twórczością mistrzów XVI wieku, Tycjana, Veronesa i Correggia, ale jej celem było nadanie formy nowej duchowości promowanej przez ruch Kontrreformacji. W sali możecie podziwiać Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny Agostina Carracci namalowanej między 1592 a 1593 rokiem dla kościoła San Salvatore. Kompozycja jest wyraźnie inspirowana Wniebowzięciem namalowanym przez Tycjana dla weneckiej Bazyliki Frari, co widać przede wszystkim w kompozycji kolorystycznej szat apostołów, w których dominują czerwienie i zielenie. Podobna jest również intensywna reakcja emocjonalna apostołów na obserwowane wydarzenie. Jednocześnie, dzieło to promuje nową wizję dewocji, co widać w pozie Świętego Jana, klęczącego na pierwszym planie. Jego ręce złożone są do modlitwy. Matka Boska otoczona jest obłokami. Gesty bohaterów są teatralne i egzaltowane. Te wszystkie elementy są wyrazem nowego podejścia do malarstwa religijnego, które miało wzbudzać silne emocje w wierzących, uczyć ich póz i gestów dewocyjnych i inspirować do modlitwy i kontemplacji.  

Agostino Carracci, Assunzione della Vergine
Agostino Carracci, Wniebowzięcie Najświętszej Marii Panny, 1592-1593, Pinacoteca Nazionale, Bolonia.

Kolejnym ważnym przedstawicielem szkoły bolońskiej był Guido Reni (1575-1642). Artysta wykształcił się w Accademii dei Desiderosi ufundowanej przez Carraccich i będącej szkołą dla młodych artystów. W pierwszych latach XVII wieku, Reni pracował w Rzymie, gdzie miał okazję zetknąć się i konkurować z Caravaggiem. Jego malarstwo było właśnie próbą połączenia idealizmu stylu Rafaela z nowymi wymogami realizmu wprowadzonymi do sztuki przez Caravaggia. Ambicją Reniego stało się odmalowanie idealnego piękna mającego swoje źródło w bacznej obserwacji natury. W Pinakotece możecie podziwiać wspaniały Portret Kobiety, będący prawdopodobnie portretem matki artysty, oraz Rzeź Niewiniątek namalowaną w 1611 roku dla Kaplicy rodziny Berò kościele Świętego Dominika. W obrazie tym uderza przede wszystkim sposób, w jaki Reni łączy ze sobą dramatyzm przedstawienia z harmonią i geometrią przestrzeni. Brutalna akcja jest jakby zamrożona, emocje bohaterów są zimne a ciała zabitych dzieci spoczywające przy dolnej krawędzi obrazu wyglądają jak marmurowe rzeźby.  

Guido Reni, Strage degli Innocenti
Guido Reni, Rzeź niewiniątek, 1611, Pinacoteca Nazionale, Bolonia.

Pięć: Opłakiwanie Chrystusa Niccoli dell’Arca

Jednym z najwspanialszych skarbów artystycznych Bolonii jest grupa rzeźbiarska przedstawiająca Opłakiwanie Chrystusa autorstwa Niccolò dell’Arca. Dzieło to wykonane zostało w drugiej połowie XV wieku i znajduje się w kościele Santa Maria della Vita. Rzeźby te, wykonane z polichromowanej terakoty, są wyjątkowym wyrazem późnośredniowiecznej dewocji, która skupiała się na kulcie Pasji Chrystusa i której celem było wywołanie w wiernym silnych emocji współczucia i cierpienia.

Compianto sul Cristo morto, Niccolò dell'Arca
Niccolò dell’Arca, Opłakiwanie Chrystusa, koniec XV wieku, terakota polichromowana, Santa Maria della Vite, Bolonia.

Grupa złożona jest z siedmiu figur. W centrum widzimy ciało Chrystusa złożone na kamieniu grobowym. Wokół niego zgromadzili się Nikodem, Salome, żona Zebedeusza, Maryja, Święty Jan, Maria Kleofasowa oraz Maria Magdalena. Patrząc na grupę od lewej do prawej jesteśmy świadkami wybuchu emocji, wzmagania się ruchu i desperacji. Nasze oczy przechodzą od statycznej figury Nikodema, natrafiają na figurę Matki Boskiej, która składając ręce na piersi stara się poradzić sobie z bólem utraty syna. Obok niej stoi zasmucony Święty Jan oraz Maria Kleofasowa, która z przerażeniem stara się zakryć rękoma ciało Chrystusa, aby nie patrzeć na ten przerażający spektakl śmierci. Tuż obok Maria Magdalena biegnie w stronę Chrystusa a jej twarz wygięta jest w krzyku rozpaczy. Jej szaty wydęte są niewidzialnym wiatrem, który stawia opór dramatycznemu ruchowi jej ciała. Ta poruszająca grupa rzeźbiarska staje się wyjątkowym świadectwem wpływu stylu Cosmy Tury z Ferrary i Donatella z Florencji na twórczość Niccoli dell’Arca. Jednocześnie jest to doskonały przykład realizmu późnośredniowiecznej sztuki, która pozostawała pod silnym wpływem spektakli religijnych i Misteriów Męki Pańskiej.

Niccolò dell'Arca, Compiano sul Cristo Morto
Twarz Marii Magdaleny wygięta jest w krzyku rozpaczy.
Niccolò dell’Arca, Opłakiwanie Chrystusa, koniec XV wieku, terakota polichromowana, Santa Maria della Vite, Bolonia

W Bolonii możecie nie tylko cieszyć się bogatym dziedzictwem artystycznym, ale także spróbować doskonałej kuchni. W czasie waszej wizyty musicie koniecznie spróbować lokalnych specjałów oraz odwiedzić sklepy z gastronomią, takie jak słynne Tamburini na via Caprarie. Bolonia jest stolicą świeżego makaronu! Musicie koniecznie skosztować tortellini w rosole i lasagne z ragù. Dobrym sposobem na spróbowanie lokalnych wędlin, takich jak mortadella,tigelle, małe, okrągłe bułeczki serwowane jak kanapki. Na drugie danie możecie zamówić kotleta po bolońsku, przygotowanego z cielęciny, smażonego w panierce na maśle lub smalcu, serwowanego z szynką parmeńską i parmezanem. Kuchnia bolońska nie jest lekka, ale możecie przejść na dietę po powrocie do domu!

tortellini
Złoto Bolonii – tortellini!

Planujesz zwiedzanie Florencji i szukasz przewodnika? Skontaktuj się ze mną!