Sztuka Sieny

Zabytki w średniowiecznej Sienie

Czas wrócić do Sieny! W poprzednim artykule na temat tego średniowiecznego miasta podzieliłam się z Wami informacjami praktycznymi, które mogą Wam pomóc zorganizować zwiedzanie. Mówiłam o historii Sieny oraz o najważniejszej lokalnej tradycji, o wyścigu Palio. Siena skrywa jednak wiele skarbów sztuki, czas więc wprowadzić w Was w świat piękna! Sztuka Sieny to czternastowieczne działa Duccia di Buoninsegni, Simona Martiniego i Ambrogia Lorenzettiego. Czego nie można przegapić w Sienie?

Ratusz, czyli Palazzo Pubblico – polityczna sztuka w Sienie

Kiedy wchodzi się do centrum Sieny, od razu czuje się średniowieczną atmosferę miasta. Urbanistyka trzynastego i czternastego wieku sprawiła, że uliczki Sieny są wąskie, ciemne i wiją się, wspinając się po szczycie trzech wzgórz, na których położone jest miasto. Chodząc po mieście można z łatwością poczuć się wręcz uwięzionym w gąszczu wąskich uliczek. Tym większe jest nasze zaskoczenie, gdy po kilku minutach spaceru „wpadamy” na duży, otwarty plac w kształcie muszli, przypominający scenę niezwykłego teatru pod chmurką. Piazza del Campo, lub po prostu il Campo, to główny plac Sieny. W trzynastym wieku, w dolinie łączącej trzy przylegające do siebie wzgórza powstał plac targowy, który w XIV wieku stał się centrum politycznym Sieny. To właśnie tutaj około 1297 roku zaczęła się budowa sieneńskiego ratusza zwanego Palazzo Pubblico.

Rządy Rady Dziewięciu

Niezwykle ważnym okresem dla rozwoju Sieny były lata 1287-1355, kiedy to miastem rządziła tak zwana Radą Dziewięciu. W jej skład wchodził najwyższy sędzia podestà oraz dziewięciu consoli della mercanzia wybranych spośród przedstawicieli mieszczaństwa. Konsulowie należeli do klasy kupieckiej i rzemieślniczej a wybierani byli na dwumiesięczne kadencje rządów. W ten sposób duża część sieneńskiego społeczeństwa została włączona do udziału w rządach i mogła bezpośrednio wpływać na politykę Sieny. Rządy Rady Dziewięciu pozostawiły długotrwały ślad w historii miasta i wpłynęły zarówno na lokalne życie społeczne jak i artystyczne. Wiele z najważniejszych dzieł sztuki, które do dziś możemy podziwiać w Sienie, powstało na zamówienie Dziewięciu w czasie tego niezwykle pomyślnego okresu w historii miasta.

Rada Dziewięciu nie tylko przyczyniła się do budowy Palazzo Pubblico, kształtując w ten sposób przestrzeń władzy republikańskiej w mieście. Co więcej, po wybudowaniu ratusza rządzący zamówili u lokalnych artystów także dekorację ścian pałacu, która stała się manifestem politycznym władzy.

Freski w Sali Wielkiej Rady

Wykorzystując siłę obrazu, rządzący chcieli przekazać bardzo konkretny przekaz propagandowy, próbując zagwarantować sobie szerokie poparcie ze strony społeczeństwa. W 1315 roku Simone Martini, wtedy już artysta o utwierdzonej reputacji i sławie, namalował na ścianach Sali Wielkiej Rady (Maggior Consiglio) wizerunek Matki Boskiej z Dzieciątkiem na tronie w otoczeniu aniołów i świętych, tak zwaną Maestà. Wokół wizerunku Marii, artysta umieścił dekorowaną ramę z postaciami proroków i ewangelistów. Wokół ramy umieszczone zostały inskrypcje zawierające słowa, które Matka Boska kieruje do rządzących Sieną. Ostrzega w nich ona Dziewięciu, przed niewłaściwym wykorzystywaniem własnej władzy i zaznacza, że decyzje rządzących nie mogą uderzać w słabych i biednych.

Na sąsiadujących scianach Sali Wielkiej Rady rządzący zechcieli przedstawić najważniejsze bitwy wygrane przez Republikę Sieneńską w XIV i XV wieku. W 1363 roku Lippo Vanni namalował fresk przedstwiający Bitwę w Val di Chiana a w 1480 roku Cristofano Ghini i Francesco d’Andrea dodali scenę Bitwy pod Poggio Imperiale, wygraną przeciwko Florencji rok wcześniej.

Najpiękniejszą kompozycją na ścianach sali jest sławne przedstawienie kondotiera Guidoriccia da Fogliano i zdobycie zamku Montemassi. Giudoriccio, dowódca sieneńskiej armii, jest przedstawiony z profilu na koniu, niczym rzymski cesarz. Koń przyodziany jest w przepiękną złoconą tunikę dekorowaną pasami czarnych rombów. W tyle przedstawiony został suchy, prawie pustynny krajobraz z obozem wojskowym po prawej i zamkiem w Montemassi na szczycie wzgórza po lewej.

Fresk ten stał się źródłem burzliwych dyskusji dotyczących jego autorstwa. Większość krytyków przypisuje jego wykonanie Simonowi Martiniemu, który wedle dokumentów w naszym posiadaniu w 1328 roku dostał zlecenie od Rady Dziewięciu na namalowanie w Sali Wielkiej Rady przedstawienie zamku w Montemassi. W czasie prac konserwacyjnych prowadzonych w 1980 roku odkryto jednak pod freskiem przedstawiających Giudoriccia fresk namalowany w 1364 roku przez Lippa Vanniego. To niemożliwe, aby w 1330 roku Simone Martini zamalował fresk, który powstał w 1364. Dlatego też niektórzy krytycy uznają przestawienie Giudoriccia za dużo późniejszy pastisz, namalowany prawdopodobnie między XVIII a XIX wiekiem. Sztuka Sieny jest wciąż pełna zagadek.

Freski w Sali Pokoju

Komunikacja polityczna między rządzącymi a sieneńskim społeczeństwem nie zakończyła się na dekoracji Sali Wielkiej Rady. Między 1338 a 1339 rokiem Ambrogio Lorenzetti ozdobił freskami ściany sąsiadującej z Maggior Consiglio Sali Pokoju. Freski Lorenzettiego przedstawiają alegorię dobrych i złych rządów i są zupełnie wyjątkowym przykładem sztuki wyrażającej idee polityczne i propagandowe stworzonej w czternastowiecznych Włoszech.

Kompozycja składa się z trzech scen. Na centralnej ścianie przedstawiona jest figura siedzącej na tronie Sprawiedliwości. Boska Mądrość powyżej podtrzymuje wagę Sprawiedliwości. Poniżej zaś Concordia, alegoria zgody, zbiera dwa sznurki wychodzące od dwóch talerzy przy wadze i splata je ze sobą tworząc jedną linę. Concordia podaje tę linę przedstawicielom społeczeństwa Sieny, którzy zbierają się wokół Zgody i podają sobie jej linę z rąk do rąk.

Ambrogio Lorenzetti starał się w ten sposób zobrazować ideę harmonii, unii i zgody pomiędzy mieszkańcami miasta. Alegoria zgody opiera się o grę słów: concordia (zgoda) rozłożona na con (z) i corda (lina). Na fresku Lorenzettiego sieneńczycy złączeni liną zgody stają się społeczeństwem a nich procesja dociera do tronu, na którym siedzi mężczyzna ubrany w czarno-białą szatę trzymający w ręku tarczę i berło. Jemu podana zostaje lina upleciona przez zgodę.

Figura mężczyzny na tronie jest podwójną alegorią dobra wspólnego oraz miejskiej gminy Sieny. Siedzi on w otoczeniu cnót: Pokoju, Męstwa, Roztropności, Wielkoduszności, Umiarkowania i Sprawiedliwości. Nad jego głową unoszą się Wiara, Nadzieja i Miłość. Figura ta staje się alegorią rządów Rady Dziewięciu, rządów, które mają inspirować się szlachetnymi ideałami i gwarantować dostatek, pokój i jedność Sieny.

Nieprzypadkowo na sąsiedniej ścianie zobrazowane zostały konsekwencje dobrych rządów. Fresk ten ma unaocznić pozytywny wpływ rządów Dziewięciu na miasto. Na obrazie przedstawiony został ruchliwy dzień handlowy w piętnastowiecznej Sienie. Widzimy zapracowanych sieneńczyków, szefców naprawiających buty, budowniczych kładących cegły przy budowie nowych domów, profesora uczącego z katedry, tkaczy, pastuszków, sprzedawcę wędlin i wina. Przez miasto przechodzi właśnie orszak ślubny, ulicami biegną tańczące panny. Za murami Sieny rolnicy zbierają zboże i pracują na roli. Do miasta zmierzają zaś kupcy transportując towary na sprzedaż.

Fresk ten ma na celu zobrazowanie pozytywnych skutków dobrych i uczciwych rządów, które są źródłem spójności i zgody społecznej, dobrobytu i pokoju. Aby wzmocnić przekaz dekoracji, na sąsiedniej ścianie pokazane zostało to, co dzieje się, gdy władza trafia w niewłaściwe ręce.

W Sali Pokoju Lorenzetti odmalował więc także alegorię złych rządów. Obraz ten odnosi się do wcześniejszej alegorii wspólnego dobra. Tym razem jednak na tronie zasiada tyran, któremu towarzyszą występki. Skąpstwo, Duma i Próżność unoszą się nad tyranem. U jego boku siedzą zaś Okrutność, Zdrada, Oszustwo, Furia, Podział i Wojna. U jego stóp leży związana i uwięziona Sprawiedliwość.

Po lewej stronie widać Sienę pod rządami tyrana. Ta część dekoracji jest najbardziej zniszczona, ale mimo to widać zrujnowaną Sienę pełną przemocy i zniszczenia. Po ulicach miasta chodzą rycerze, miejskie kamienice są zniszczone, pola nie rodzą plonów a wsie płoną w pożarach. Czy można było dosadniej pokazać wagę dobra wspólnego i spójności społeczeństwa? Aktualność tych fresków zaskakuje do dzisiaj.

Katedra w Sienie

Sieneńska katedra zadedykowana Wniebowstąpieniu Najświętszej Marii Panny jest jednym z najpiękniejszych kościołów we Włoszech. To prawdziwy skarbiec, w którym możecie poznać sztukę Sieny!

Budowa obecnej katedry rozpoczęła się w połowie XII wieku na bazie wcześniej stojącej tu świątyni z IX wieku. Wedle tradycji kościół miał być konsakrowany 18 listopada 1179 roku przez sieneńskiego papieża Aleksandra III.W 1339 roku administratorzy katedry zaangażowali się w ambitny projekt powiększenia świątyni. W tym samym czasie powstawała nowa, wspaniała katedra Santa Maria del Fiore we Florencji, która miała być dużo większa niż sieneńska świątynia. To był wystarczający powód, aby rozbudować istniejący kościół. Wedle projektu struktura istniejącej katedry miała stać się transeptem nowej, dużo większej świątyni. Aby mogło się to udać trzeba było przedłużyć istniejący kościół. Dlatego najpierw wybudowano baptysterium, na którym oparła się nowa część ołtarzowa katedry.

Jednocześnie rozpoczęła się budowa korpusu nowej bazyliki. Niestety plaga, która dotarła do Sieny w 1348 roku zmusiła sieneńczyków do przerwania tego ambitnego projektu. Osłabienie państwa oraz kryzys ekonomiczny spowodowany przez dżumę sprawił, że kontynuacja prac stała się niemożliwa. Początkowy projekt został porzucony i Siena skupiła się na dekoracji istniejącej już katedry. Dzięki stałym inwestycjom w dekorację malarską i rzeźbiarką, katedra w Sienie stała się jednym z najwspanialszych kościołów na Półwyspie Apenińskim.

W czasie wizyty nie możecie przeoczyć:

• fasada – wspaniała gotycka fasada katedry została udekorowana rzeźbami Giovanniego Pisano stworzonymi między 1284 a 1297 rokiem. Na fasadzie zobaczycie figury proroków, patryjarchów, sybilli, filozofów i ewangelistów. Dzisiaj oryginały autorstwa Pisana znajdują się w muzeum katedralnym.
  Szczyt fasady udekorowany jest dzięwiętnastowiecznymi mozaikami przedstawiającymi sceny z życia Marii: Przedstawienie Matki Boskiej w Świątynii, Narodziny Jezusa i Koronacja Matki Boskiej.
• podłoga – podłoga katedry w Sienie udekorowana jest intarsjami marmurowymi wykonanymi w technice „graffitto”. Prace nad dekoracją zaczęły się w 1369 roku i trwały aż do XVII wieku. Na podłodze możecie podziwiać alegorie, takie jak Alegoria Fortuny zaprojektowana przez Pinturicchia, figury Sybilli i sceny ze Starego i Nowego Testamentu. Przez większą część roku niektóre sceny dekorujące podłogę przykryte są dla ochrony. Latem i jesienią, jednak, można podziwiać całą dekorację. Dokładny kalendarz znajdziecie na stronie internetowej katedry. 
• ambona Nicoli Pisano – Nicola Pisano, najważniejszy rzeźbiarz aktywny w Toskanii w drugiej połowie XIII wieku, wyrzeźbił ambonę dla sieneńskiej katedry między 1265 a 1268 rokiem. Ośmioboczna struktura podtrzymywana jest przez dziewięć kolumn. Rzeźbione sceny opowiadają życie Chrystusa oraz przedstawiają Sąd Ostateczny.
• biblioteka Piccolominich – to pomieszczenie w lewej nawie katedry miało ugościć księgozbiór należący do sieneńskiego papieża Piusa II Piccolominiego. Projekt ten powstał na zamówienie siostrzeńca Piusa II, kardynała Francesca Piccolominiego Todeschiniego, który także wybrany został na tron papieski jako Pius III. Ściany biblioteki zostały udekorowane freskami Pinturicchia, powstałymi we współpracy z młodym Rafaelem. Freski opowiadają życie Eneasza Silviusa Piccolominiego, jego uczestnictwo w soborze w Bazylei, wybór na tron papieski, kanonizację Świętej Katarzyny ze Sieny oraz plany krucjaty przeciwko Imperium Osmańskiemu.

Muzeum katedralne

Po wizycie w katedrze nie zapomnijcie zwiedzić Muzeum katedralnego, w którym można podziwiać oryginały rzeźb z fasady oraz przepiękny witraż z rozety. Witraż zaprojektowany był przez sieneńskiego malarza Duccia di Buoninsegnę i wykonany przez anonimowy warsztat witrażystów między 1287 a 1290 rokiem. W centralnej części witraża możecie podziwiać trzy sceny z życia Marii: Zaśnięcie, Wniebowstąpienie i Koronację. W rogach znajdują się wizerunki czterech ewangelistów a po bokach figury świętych patronów Sieny, Świętego Bartłomieja, Świętego Ansanusa, Krescencjana i Sabinusa. Witraż zaskakuje pięknem in intensywnością barw oraz detalem odmalowanym na szkle.  

Maestà Duccia di Buoninsegni

Na pierwszym piętrze muzeum znajduje się wspaniała Maestà Duccia di Buoninsegni, nastawa ołtarzowa, która dekorowała główny ołtarz katedry do 1506 roku. Maestà została namalowana między 1308 a 1311 rokiem a gotowe dzieło było przeniesione do katedry w triumfalnej procesji, która przeszła ulicami miasta.

Obraz jest dziś eksponowany w sali muzeum katedralnego podzielony na części, choć początkowo stanowił spójną całość. W oryginalnym założeniu Maestà była olbrzymich rozmiarów poliptykiem na desce, udekorowanym scenami narracyjnymi po obu stronach obrazu. Fronton przedstawia scenę z Matką Boską na tronie w otoczeniu świętych, proroków i ewangelistów. Z tyłu pokazana była historia życia Chrystusa, opowiedziana w dwudziestu sześciiu scenach narracyjnych. Obraz został przeniesiony na boczny ołtarz w 1506 roku a w 1771 podzielono deskę na części i przeniesiono ją do kościoła Carceri di Sant’Ansano w dzielnicy Castelvecchio.

Od 1878 sceny wchodzące w skład poliptyku zostały włączone do zbiorów muzeum katedralnego. Niestety, niektóre z paneli zginęło w momencie podziału obrazu na części i oryginalny układ kompozycji jest wciąż kwestią dyskusyjną.

Na koniec waszej wizyty w muzeum możecie wejść na szczyt muru, który miał stanowić fasadę nowej, nigdy niedokończonej katedry. Ze szczytu “facciatone” podziwiać można piękny widok na Sienę i okolicę.

Palazzo Pubblico, katedra i muzeum katedralne to tylko niektóre z artystycznych skarbów Sieny. Sztuka Sieny jest niezwykle ciekawa i bogata.

Jeśli chcecie poznać sekrety sieneńskiej sztuki w moim towarzystwie, skontaktujcie się ze mną! Z radością zorganizuję nasze wspólne zwiedzanie miasta!